Voordat mensen ruimtereizen maakten, schoot men dieren, waaronder apen, de ruimte in, zodat wetenschappers de biologische effecten ervan konden bestuderen. In diverse landen deed men al dan niet geslaagde pogingen om aapjes levend en wel de ruimte in (en soms ook: retour) te krijgen. Met veel spacemonkeys liep het niet goed af. Ook vandaag de dag kom je, gek genoeg, nog veel zogenaamde spacemonkeys tegen.

 

DOOR: JORRIT STEVENS

 

Chimpansees, resus-, cynomolgus-, doodshoofd- en lampongaapjes zijn intelligente dieren. Toch konden zij geen weerstand bieden aan of waren zij niet opgewassen tegen de wetenschappers die voor hen bepaalden dat zij zouden deelnemen aan een of ander ruimteprogramma. Zij werden de ruimte ingeschoten waarbij zij nog tijdens de lancering het leven zouden laten of, wellicht nog tragischer, na een succesvolle terugkeer op aarde in een of andere woestijn langzaam stikten, omdat de capsule oververhit raakte doordat de ‘recovery’-operatie te lang op zich liet wachten.

 

In organisaties is het ook vaak de bedoeling new frontiers te verkennen en to boldly go where no one has gone before, bijvoorbeeld (nog) méér winst maken met innovatieve technologie. Zo bedacht men in de financiële sector nieuwe producten die zo ingewikkeld waren dat je een halve raketgeleerde moest zijn om ze te snappen. Management en medewerkers van banken begrepen zélf hun eigen producten zelfs niet meer. Toch bleef men (er) jarenlang mee(-)werken. Het leek wel of men als medewerker van die financiële instellingen geen weerstand kon bieden aan: het medewerken aan iets wat men zelf niet helemaal begreep, een manier van werken die ‘normaal’ gevonden werd maar die eigenlijk absurd was en dito bonussen. Ook leek men niet opgewassen tegen aandeelhouders, de markt, het management, wie-of-wat-dan-ook dat voor hen bepaalde dat zij zouden deelnemen aan een méér-winstprogramma waarvan voor iedereen toch duidelijk had moeten zijn dat het tot mislukken gedoemd was. Zij waren als spacemonkeys.

 

En je hoeft toch geen raketgeleerde te zijn om als jezelf respecterende medewerker van een woningstichting [Wiki: “Een organisatie die zich zonder winstoogmerk richt op het bouwen, beheren en verhuren van betaalbare woonruimte (sociale woningbouw)”] te begrijpen dat wanneer het management besluit ruim € 250 miljoen in de opknapbeurt van een stoomschip te investeren om er een congresruimte van te maken, dat dát de lancering van een slecht idee is. Of, stel, je bent de collega of medewerk(st)er in Tilburg of Groningen van een beroemde hoogleraar die er schimmige praktijken op nahoudt (‘Houston, we have a problem‘) of, ander voorbeeld, je bent een docent of leerling met hart voor je school dan moet het feit dat de voormalig collegevoorzitter van de school (ja echt: een school!) waar jij werkt of leert, bijna € 400.000 verdient, toch onmiddellijk tot ‘red alert‘ bij iedereen in de organisatie leiden, die geacht wordt hieraan mede te werken!?

 

Waarom blijven 3.000 medewerkers en 30.000 leerlingen van zo’n school als spacemonkeys, in die raket zitten? In ieder geval laten medewerkers zich kennelijk door hun organisaties en (top)management langzamerhand temmen tot gedweeë lakeien, tot spacemonkeys. Dat is wat organisaties en management – kennelijk – met medewerkers doen. Maar je bent als medewerker, docent, leerling, bewoner toch niet alleen intelligenter dan genoemde aapjes, maar ook kun je als volwassen mens, in tegenstelling tot de spacemonkeys, wel degelijk weerstand bieden aan en opgewassen zijn tegen anderen die voor jou menen te kunnen bepalen dat jij deelneemt aan een of ander door hen bedacht megalomaan ‘space program‘ in jouw organisatie, waarvan jij, in tegenstelling tot apen, al wél kunt voorzien dat het uiteindelijk niet goed met jou en de jouwen gaat aflopen, althans dat die kans groot is.

 

Vond je de alinea waarin beschreven werd wat er met de spacemonkeys gebeurde luguber? Ergerde je je aan wat de genoemde leiders van banken, scholen en woningcorporaties doen? Prima, dat is ook de bedoeling om een hartgrondige afkeer van dit soort praktijken op te wekken! Om jou, als medewerk(st)er, te verleiden om niet langer een spacemonkey te zijn: de zoveelste zombie, hersenloze volgeling, onderdeel van de zwijgende massa, marionet met het verstand op nul, dertien in een dozijn. Een meeloper. Een idioot.

 

Kritiek op dit soort leiders van organisaties is, veelal terecht, aan de orde van de dag. Toch moet ik daarbij altijd denken aan de vele mensen ‘om’ of ‘onder’ hen, zonder wie die megalomane bedenksels slechts plannetjes waren gebleven: hun medewerkers of ‘mogelijk-makers’. Idiote plannen van het management blijven ‘papier op de tekentafel’ als medewerkers ze niet werkelijkheid maken door ze gedwee uit te voeren. Geen leider zonder volgers! Dus als u weer eens in de krant leest over de megalomane acties van een topman, besef dan dat bij die organisatie kennelijk diverse moed(e)loze medewerkers werken, die daaraan meewerkten om het mogelijk te maken: spacemonkeys..! Misschien moeten medewerkers zich weer arbeider laten noemen. Die term maakt niet alleen duidelijker wie het daadwerkelijke werk verricht maar ook dat die arbeid soms uit medewerken bestaat, voor zover dat volgens de weldenkende vakman op de werkvloer verstandig is, en soms uit tegenwerken (waaronder in het uiterste geval zelfs ontslag nemen) wanneer gezond verstand daartoe noopt. Arbeiders zijn toch immers geen apen en zeker geen spacemonkeys!?

 

 

 

Jorrit Stevens is als denkadviseur, trainer & coach verbonden aan GrasFabriek - Advies Interventiekunde Procesbegeleiding Teamcoaching Training. Hij begeleidt management en medewerkers onder meer bij het ontwikkelen van volgerschap (en leiderschap). Deze column is eind 2012 gepubliceerd in De OrganisatieActivist.

 

Bronnen en mediatips:

• Foucault, M. “Parresia. vrijmoedig spreken en waarheid”, 1e druk, vert. I. Van der Burg, 2004

• Hirschhorn, Larry, “Reworking Authority: Leading and Following in the Post-Modern Organization”, MIT Press, 1997

• Tyler Durden: “You’re not your job. You’re not how much money you have in the bank. You’re not the car you drive. You’re not the contents of your wallet. You’re not your fucking khakis. You’re the all-singing, all-dancing crap of the world.” in Fight Club, 1999 (film), naar gelijknamige boek Chuck Palahniuk en recensie Fight Club (1999), Knowles, H., Aint-it-cool-news

• Miljoenenverlies woningstichting verkoopt SS Rotterdam [In: Elsevier]

• Ontslagen Amarantisbaas grootverdiener 2011 [in: De OrganisatieActivist]

• Ik schrijf ‘spacemonkeys’ als één woord i.p.v. het correcte Engelse: ‘space monkeys’ dat tegenwoordig vele betekenissen kan hebben, omdat ik het als organisatieverschijnsel of ‘begrip’ wil neerzetten, JS

• Monkeys in space [Wiki]